Geniz eti (Adenoid) ve bademcik (Tonsil) ile birlikte her çocuk ve erişkinde normal olarak bulunan ve bağışıklık sisteminin lenfoid hücrelerden oluşan elemanlarıdır.

GENİZ ETİ VE BADEMCİK NEDİR

Geniz eti (Adenoid) ve bademcik (Tonsil) ile birlikte her çocuk ve erişkinde normal olarak bulunan ve bağışıklık sisteminin lenfoid hücrelerden oluşan elemanlarıdır.
 Bu lenfoid organlar aslında dil kökü, boğaz (farinks) tabanı ve boğazın yan duvarlarında bulunan ve Waldeyere Halkası olarak adlandırılan bir lenfoid organ grubunun en büyük elemanlarıdır. 

Çocukların boyu, organları büyüdüğü gibi bunlarda yaşla büyürler. Bu organların ana görevi vücuda burun ve ağzı yolu ile giren yabancı madde ve enfeksiyon etkenlerine karşı ilk savunmayı yapmaktır. Yani bağışıklık sisteminde çok önemli görevi olan yapılardır. Her nekadar geleneksel olarak tıp pratiğinde birlikte anılsalar da ayrı değerlendirilmesi gereken organlardır.  Bu bölümde tıbbi terim olarak “adenoid” olarak  geniz etininin çocuklardaki durumu, görevleri, hastalıkları ve aileler için ana öneme sahip ameliyat edilme nedenleri anlatılacaktır. 

Geniz Etinin Nerede Bulunur ve Görevi Nedir ? 
Geniz eti (adenoidler)  ağzımızı açtığımızda dilimizin arkasında görünen boğaz arka duvarının (farenks) burun boşluğunun en arkası ile birleşim yerin(nazo-farenks) tavanında bulunur. Yani bu alan burundan giren nefesin boğaza ve oradan da havayolu başlangıcına geçtiği ana boğazdır. Bu bölgedeki daralma  burundan nefes almayı zorlaştırır ve gece solunumumuzu özellikle olmak üzere zorlaştırır. 

Geniz eti bağışıklık sisteminin  lenfoid bir organıdır. Vücutta bir çok yerde bulunan (boyun, koltuk altı…) lenf bezi gibi bir lenf bezidir. Bu doku hem vücüdun antikor üretimine katkı sağlar, hem de burundan gelen mikropların  süzülmesini sağlarlar. Vücudun dış yüzeyindeki bu ilk bağışıklık sistemi görevine “mukozal bağışıklık yanıtı” denir. Bu nedenle boğaz ve burun iltihapları sırasında görevlerini yerine getirmek için büyürler. Ayrıca bu doku konuşma için gerekli olan ağız içi ortamın kapalı tutulması için yardımcı olur. Hatta bazen yarık damaklı çocuklarda bu kapanmada yedek organ  rolü oynarlar. Bu çocukların bazen dikkatsizce geniz eti alınırsa konuşmaları bozulabilir. 

Geniz Eti Neden Büyür ?
Yukarıda da bahsedildiği gibi geniz eti boğaz ve burun enfeksiyonları karşı koruyucu rol oynar. Ancak bu enfeksiyonlar sırasında kapasitesini arttırmak için büyüler. Ayrıca yaşla birlikte diğer organlar gibi normal bir büyüme kapasitesi de vardır. Bu büyüme ile 3 yaşın sonunda en büyük haline gelir. Ama 6 yaşından sonra da küçülmeye başlar. Genelde 12 yaşında erişkin şekli ve boyutunu alır. Ancak sık üst solunum yolu enfeksiyonunun olması, sık ve gereksiz kullanılan antibiyotiklerle boğaz-burun dokusunun bakterilerden uzak tutulup, virüslerle baş başa kalması ve genetik olarak anne-babadan kalan bir yatkınlık varsa bu dokular daha da büyür. Bağışıklık sistemi hastalıkları (mesela IgA Eksikiliği..vs) yada çocuğun alerjik olması bu büyümeyi daha da arttırır. Gastroözafageal reflüsü (reflü hastalığı) olan çocukların da geniz eti büyüklüğü olabilir. Çok çok nadiren geniz eti lenfoma gibi kanser durumlarında da büyüyebilir. 

Geniz Eti Büyüklüğü  Bulguları Nelerdir ?
1. Yüzde Şekil Bozukluğu: Geniz etinin normalden  fazla büyümesi burundan boğaza ve oradan da soluk borusuna hava geçişinin zorlanmasına neden olur. Bu burundan  nefes alma esnasında daha zorlanarak havanın burun hava sütunundan geçirilmesini  gerektirir. Bu ise burun içinde daha fazla negatif basıncın oluşmasına neden olur. Bu artan sürekli negatif basınç çocuğun yumuşak damağının ağızdan burun  tabanına doğru çökmesi, damağın kubbeleşmesi ve burun boşluğunun daha da daralmasına neden olur. Bu değişme yüzün daralması, üst diş kavsinin yaylanması ve çocuğun burundan alamadığı nefesi ağızdan almak istemsi nedeniyle sürekli açık tutma zorunluluğu nedeniyle tipik bir yüz görünümğ oluşmasına neden olur. Buna “adenoid yüz görünümü” (adenoid facies) denir. 

2. Sık Orta Kulak İltihabı: Geniz etinin hemen iki yanında kulaktan buruna gelen öztaki borusu vardır. Büyümesi bu borunun tıkanmasına neden olur. Orta kulak sıvısı tıkanıklık nedeniyle boşalamaz ve ortak kulağın oksijenlenmesi bozulur. Bu nedenle geniz eti büyüklüğü olan çocuklarda sık orta kulak iltihapları olur. 

3. Konuşma Bozukluğu: Geniz etinin büyümesi nedeniyle burundan solunum daha da bozulması ve ağı ziçin ahav dinamikleir bozulduğu için konuşma bozuklukları ve sürekli burundan konuşma şekli (nazone konuşma)  olur. 

4. Horlama ve Ağzı Açık Uyuma: Geniz etinin büyümesi ve burnun tıkanması gece uyku esnasında sounumu dah ada zorlaştır. Çünki uyuyan çocuğun damak kasları gevşeyeceği için ağızdan solunum yapmak zorlaşır. Ama burun damak kaslarının tamamen uyku esnasında gevşemesi nedeniyle burun yolu tamamen tıkanır. Ağızdan başka solunum yapacak yer kalmaz. Bu nedenle solunum merkezi vücudu zorla ağızdan  solunum yapmaya  zorlar. Bunu yapabilmek için solunum kasları daha da çok çalışır. Bunun sonucunda ağızdan solunum zorla da olsa sağlanır ama bu gürültülü olur.  Bu nedenle geniz eti büyüklüğü olan çocuklar horlar ve ağızları açık uyumak zorunda kalırlar. 

5. Uykuda Terleme: Ağızdan solunum yapmak için çok fazla kas aktivitesi gerektirdiği için metabolizmaları artar. Bu vücut ısılarının artmasına neden olur. Vücut ısı dengesini terlyerek sağlar. Bu nedenle geniz eti büyüklüğü olan çocukların  uykularının  ilk 1-2 saatinde çok aşırı terlerler. Annelerin bazen tek şikayetleri budur. 

6. Büyüme Hormonu Salgı Bozukluğu: Geniz eti büyüklüğü olan çocuklar ağızdan solunum yapmak için çok fazla kas aktivitesi gerektirdiği için derin uykuya dalmalarını solunum  merkezi önler. Yani bir yönüyle yarı uyanık  kalırlar. Bu ise derin uykuda salınan büyüme hormonunun tam salınmamasına ve çocuğun büyümesinin önlenmesine neden olur. 

7. Ruhsal Bozukluk ve Okul Başarı Düşüklüğü: Geniz eti büyüklüğü olan çocukların derin uykuya dalamaması nedeniyle uykuda tam dinlemezler. Gündüzleri yorgun, hırçın, keyifsiz ve dikkatsiz olurlar.  Bu nedenle okul ve oyun başarıları düşer. Mental performansları düşer. 

Geniz eti büyüklüğü eğer belli bir üst sınırı daha da aşmışsa  bu çocukların ağızdan solunumları da bir süre sonra imkansız hala gelir. Çünki aşırı kas aktivitesi için gerekli uyanıklık hali de yetersiz hale gelir. Çünki organizma uyumak için üstün  haldedir. Bu bir süre sonra geçici olarak kas aktivitesinin durması ile sonuçlanır. Çünki nefes almak yeterli olmadığı için  kanda artan karbondioksit ve azalan oksijen bir süre sonra solunum  merkezinin duyarlılığını azaltır. Bu solunum durması sonucu  geniz eti büyüklüğü olan çocuklardaki en tehlikeli durum olan “uykuda solunum durmaları =  Uyku apnesi” gelişir. Bu çocuğun hayatiını  tehdit edebilir.  
Geniz eti büyüklüğü çocuklarda gece boyunca sürekli kanda artan karbondioksit ve azalan oksijen nedeniyle, kalp atımlarının artması ve basınçlarının yükselmesine neden olabilir. Bu istenmeyen bir durumdur. Ancak bunun önemli olup  olmadığı  henüz bilinmemektedir. 

Geniz Eti Ne Zaman  Ameliyat Edilmelidir ?
Geniz eti büyüklüğü  olan çocuklar diğer çocukluk çağı hastalıklarında olduğu gibi önce bir çocuk alerji ve solunum uzmanı tarafından görülmelidir. Her zaman olduğu gibi genel tıp pratiğinde bu  ihmal edilmekte  bu çocuklar KBB uzmanı meslektaşlarımızca görülmekte, ameliyat olmaların akara verilmekte ve izlenmektedir. Bu nedenle bir çok çocuğun gereksiz yere geniz eti alınmakta, bu çocukların geniz eti büyüklükleri tekrar nüks etmekte ve sorunları geçici olarak azalsa da büyüyerek devam etmektedir. Çünki çocukların temeldeki sorunlarını (alerji, bağışıklık eksikiği, sık antibiyotik kullanma, adenoidit vs) çözmeden ameliyat edilmektedir. Şahsen pratik hayatımda hasta bazında  düşünülmemiş ve itina ile gerekliliğine karar verilememiş çocukların geniz eti ameliyatlarının kabaca % 70’ nin gereksiz yapıldığına şahit oluyorum. 

Geniz eti ameliyatı şu 3 durumda yapılmalıdır;
1. Uyku apnesi olan çocuklarda 
2. Sık orta kulak iltihabı geçiren çocuklar
3. Geniz eti dokusunda hastalık olduğu durumlarda.

Geniz Etinin Büyümesinin Engellenmesi için Neler Yapılabilir ?
Geniz eti büyüklüğü  beyaz tenli,  beslenmesi normal, hatta toplu ve obez çocuklarda daha sık görülür. Özellikle bu gruplarda olmak üzere sık ve gereksiz antibiyotik kullanımı engellenmelidir. Maalesef ki çocuklarımızın  tüm  yakınlarında antibiyotikler sorumsuzca kullanılmaktadır. Kullanılan her gereksiz antibiyotik bağışıklık sistemi elemanlarının gelişimi ve normal aktivitesi için hınbıl hale gelmesine neden olacaktır.  Bu arada geniz eti de bir lenfoid organ  olarak  normal fonksiyonlarının daha da büyüyerek  gerçekleştirecektir. 

Eğer çocuğun alerjik bir duyarlılığı varsa bu  önce  tedavi edilmelidir. 

Geniz eti  büyüklüğü düşünülen çocuklarda olası anlamlı yada değişken olabilecek bağışıklık sistemi eksiklikleri araştırılmalı ve tedavi edilmelidir.
Geniz eti  büyüklüğü düşünülen çocuklarda ameliyat olmadan önce tıbbı tedavi ile küçültücü  yönetmeler (burun hijyeni, nazal fizyolojinin oluşturulması, nazal steroid gibi ilaçlar…vs) çocuk alerji  yada  solunum uzmanlarınca uygulanmalıdır.  Eğer tedavi sonrası hala gereklilik devam ediyorsa çocuk bazında düşünülerek karar verilmelidir. Bu şekilde çocuk içn yapılacak 

iyi bir koruyucu önlem planı, tıbbı tedavi ile izlem bir çok çocuğun gereksiz geniz ameliyatı olmasını engelleyebilmektedir.”